Dubbel focus

Ik maak mezelf soms wijs dat ik me heb neergelegd bij de nederige maatschappelijke status van de leraar. In de loop der jaren heb ik een tamelijk stevig pantser ontwikkeld, waarop meewarige blikken en neerbuigende opmerkingen meestal afketsen. Toch word ik er af en toe op pijnlijke wijze aan herinnerd hoe de buitenwacht ons ziet.

Zo vond ik in de docentenkamer de dertig pagina's tellende Onderwijs Voordeelgids van PMA (najaar 2003). Dat 400.000 onderwijskrachten een interessante doelgroep vormen, ligt voor de hand en het bedrijfsleven speelt daar op in - dat is des bedrijfslevens. Om u een indruk te geven: opticien Pearle presenteert de onderwijsvoordeelcollectie (voor een pedagogisch verantwoord montuur?), we krijgen onze groene energie 1,5 eurocent per kWh goedkoper, de mini-cruise naar Newcastle kost € 49 in plaats van € 79 en Spaarbeleg ontfermt zich over iedereen die eerder wil stoppen met werken. Het noodlijdende V&D organiseert exclusieve onderwijs-koopavonden, evenals de Media Markt in Rotterdam ("Maximaal 1000 inschrijvingen. Koffie en een hapje staan voor u klaar.").

Op de laatste pagina van het Bespaar en Bewaar Exemplaar staat voor de onverzadigbaren nog een lijstje speciale tips: "Kosten aan kleine cadeautjes voor verjaardagen, kraamvisite of als bedankje kunnen aardig oplopen. Het kan handig zijn om wat cadeautjes 'op voorraad' te hebben. [...] Ooit gedacht aan een cadeauplanner? Dan kunt u profiteren van aanbiedingen en opruimingen. Laat gezinsleden zo lang mogelijk van tevoren verlanglijstjes maken. Vul die regelmatig aan." De uitsmijter is: "Doe meerdere aanvragen uit deze Onderwijsgids in één envelop, zo bespaart u enveloppen."

Je kunt smalen om deze sokkenmazende, negentiende-eeuwse schrieperigheid, maar er is klaarblijkelijk behoefte aan: het voorwoord vermeldt dat al 200.000 collega's met een kleine beurs en een scherp prijsbewustzijn zich naar de bijbehorende site hebben laten lokken. Ik durf op school niet eens navraag te doen. Wat moet ik als ze links en rechts beginnen te wapperen met cadeauplanners, of me naar de Euroshop (voorheen Knakenwinkel) beginnen te dirigeren, waar de pannenlikkers deze week 37 cent zijn afgeprijsd?

Ook andere bedrijven tonen aan over een fijne neus voor marktontwikkelingen te beschikken. Een uit december 2002 daterend pamflet van intermediair SEZ biedt een "voordelige onderwijspolis met geweldsdekking". Ze winden er geen doekjes om: "Niet alleen op straat, maar ook in het onderwijs zijn agressie en geweld aan de orde van de dag. Dit was voor SEZ aanleiding om een speciale ziektekostenverzekering voor het onderwijs te ontwikkelen, waarin – en dat is uniek! – schade door agressie en geweld zijn meeverzekerd."

De dekking omvat de gevolgschade aan kleding en persoonlijke bezittingen (alsmede misbruik van gestolen pinpassen, cheques, enz.) en wordt gecompleteerd door een uitkering bij invaliditeit of overlijden als gevolg van geweldpleging. Ze werven onder meer met volledige vergoeding van orthodontie en brillenglazen (een jeugdbende maakt meer kapot dan je lief is!), preventiecursussen en lifestyletraining. Bij dat laatste kan ik me overigens weinig voorstellen. Op survival in de Bronx? Boefwerend borsthaar laten implanteren? Serve and Protect hesjes dragen over het colbertje?

Hoewel uit de SEZ-advertentie een totaal ander beeld van de professie rijst dan uit de brave PMA Onderwijsgids, complementeren ze elkaar voor mijn gevoel uitstekend. Als je de plaatjes over elkaar heen schuift, krijg je Dunco de idealistische biologieleraar in een tijdloze V&D koopavond-trui, die met inzet van zijn gehele persoonlijkheid probeert zijn 3 vmbo-klas warm te maken voor het Cito-lespakket Zwerfvuil, kan ik er wat aan doen? De leerlingen eten ondertussen paprikachips of jongleren verveeld met vlindermessen. Als Dunco al te hinderlijk aandacht vraagt voor zijn zwerfvuil, beginnen ze pesterig over te gooien met een geopende Croky familiezak.

De hierboven geschetste karikatuur is een uitvergroting van een eigenschap die elke leraar moet bezitten: het vermogen stug door te gaan, vernederingen en tegenvallers te negeren omwille van het hogere doel en zich vast te klampen aan wat wél lukt. "Humankind cannot bear much reality," schreef T. S. Eliot, maar voor onderwijsgevenden geldt dat in sterkere mate. In de dagelijkse beroepspraktijk laten we veel meer over onze kant gaan dan we ooit in het openbaar toegeven. Ik noem maar een kleinigheid: in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs is amper nog een leerling tot het maken van huiswerk te bewegen zonder de dreiging van een dodelijke onvoldoende.

We generen ons weliswaar kortstondig wanneer journalisten en documentairemakers incidenteel de school binnendringen en aan de buitenwereld rapporteren hoe weinig discipline er in de lessen heerst en hoe schaars werkelijke leergierigheid is, maar zodra we weer onder ons zijn verdringen we die schaamte en gaan we over tot de (wan)orde van de dag. Kenmerkend voor de gemiddelde leerkracht lijkt me de combinatie van een rudimentair eergevoel, een buitensporige vergevingsgezindheid, de levenslange bereidheid zichzelf weg te cijferen en – onontbeerlijk – een naïef optimisme. Als ik de commercie daarom een reclameslogan mag suggereren voor een volgende onderwijscatalogus: "Bij aankoop van één camouflagepak twee oogkleppen gratis!"

 

© Marius Jaspers - p 2004 Levende Talen Magazine

Reacties naar marius.jaspers@gmail.com
https://arnodb.nl/marijas/