tierelantijntjes

Tierelantijntjes

Het idee zal langzaam gerijpt zijn, dus waar ik de tierelantijntjestoeslag bedacht herinner ik me niet. Was het in Haarlem-Noord of in Zuid-Polen? In Zakopane of langs de Vondelweg?

Hoe dan ook, het begon ermee dat ik me afvroeg of Haarlem nog wel een mooie stad is, zoals wij sinds 1245 geconditioneerd worden te denken. Eensgezindheid daarover baat iedereen: stadsbestuur, horeca, ondernemers en huizenbezitters. Het voelde haast als heiligschennis om als trotse Haarlemmer en zelfbenoemd bavocentrist die vraag in mijn bewustzijn toe te laten. De aanleiding was mijn afgrijzen over de bouw van een nieuw hotel op een miezerig, smal strookje grond bij de ijsbaan, aan de Westelijke Randweg. Afgaande op de bouwtekening wordt dat hotel niet alleen nieuw, maar ook fantasieloos en lelijk.

Nieuw, fantasieloos en lelijk – synoniemen mogen die woorden niet heten, maar in de naoorlogse stedenbouwkundige praktijk komt het er wel vaak op neer. Fiets eens vanuit het bewierookte stadscentrum noordwaarts – anders gezegd, tijdreis van 1245 naar 2017. De Kleverparkbuurt (1900-1920) en de Bomenbuurt (jaren '30) hebben veel fraais te bieden qua architectuur, maar van wat nadien werd opgetrokken kan eigenlijk alleen het Slauerhoff-complex mij bekoren. De kilometers steriele nieuwbouw langs het Spaarne bieden niets waar het oog voor zijn plezier nog een tweede of derde keer overheen glijdt.

Visueel genot vond ik des te meer in Polen, waar ik in april was. In de zwaar gebombardeerde maar liefdevol gerestaureerde binnenstad van Poznan verlustigde ik me aan de gietijzeren balkons. Niet alleen art deco; ook nadien werd veel inventiviteit en kunstzinnigheid aan de dag gelegd. De hoogbouw in de buitenwijken oogde frisser en avontuurlijker dan de grimmige, bijna zwarte huizenblokken waarmee Nederlanders zich hebben leren verzoenen. Maar de echte eye-opener was het stadje Zakopane, in het zuiden, in een vallei van het Tatragebergte. De streekbewoners hechten er aan hun tradities en aan hun houten huizen.

Het was even knipperen bij onze eerste wandeling. Anton Pieck on crack, die los was gegaan met de 3D-printer. Kitschopane, humorden we flauw. Maar algauw leerden we het alomtegenwoordige houtsnijwerk waarderen. Zeg 'dakkapel' en hier in Nederland denk je aan een kunststof cabine met dubbel glas die via een hoogwerker in het huis wordt geprakt. Kit en PUR-schuim toevoegen en klaar is Kees. Daar in Zakopane waren geen twee dakkapellen identiek; idem voor balustrades, bordessen en torentjes. Alles daar zwierde, draaide, boog, welfde en wentelde. Ik (geen klusser) verbaasde me over zo veel creatief vakmanschap. Hoe fiksten ze 'm dat?

Van mijn eigen toegewijde timmerman leende ik vorig jaar (sorry, Maarten, je krijgt het snel terug!) het Verklarend woordenboek van Bouwkundige Termen. Na thuiskomst grasduinde ik er weer eens in. Er bestaan steekbeitels, hak- of vermoordbeitels, schietbeitels, kantbeitels, fitsbeitels en vermetgutsen. Kraanzagen, handzagen, toffelzagen, spanzagen en trekzagen. Bladerend door zo'n boek zie je een estafette van timmerlieden door de eeuwen heen, zich bekwamend en van elkaar lerend – onder wie die nijvere Zakopaners, eindeloos schavend, zagend en beitsend om iets moois af te leveren. Voor zichzelf en volgende generaties, al stond dat laatste niet voorop.

Lelijkheid is als luchtvervuiling: je went eraan. Je weet op een gegeven moment niet beter meer, tot je aan een verre kust loopt of op een zuurstofrijk bergpaadje. Als je het mij vraagt, is na zeventig barre jaren een kritieke grens bereikt. Weg met betonnen blokkendozen en systeembouw. Maak mij minister van VROM en ik stel een straffe belasting in op alle hoeken van 90 graden. En met de opbrengst subsidieer ik ornamenten, frutseltjes en tutseltjes, arabesken, zuilen, kantelen, klokgevels, gotische gekkigheid en barokke uitwassen. Leve de tierelantijntjes!